Bartleby, mijn nieuwe FaceBook vriend
Essay MAHKU
Jolanda Schouten
Bartelby, een klerk, een kopiist uit de novelle van Herman Melville(1), ik ontmoette hem voor het eerst tijdens de Critical Studies van Domeniek Ruijters, in de Masteropleiding fine art, MA HKU. Handig om in de pocket te hebben zo’n MA, maar dit was mijn kans om te gaan schrijven. Daar eindelijk echt in te duiken, met een stok achter de deur. Een paar jaar geleden ontstond er een urgentie om te schrijven. Ik schreef een soort reisverslagen aan mijn vrienden over hoe om te gaan met een heftige levensgebeurtenis. De urgentie verdween weer. Het schrijven ging terug in de kleine notitieboekjes. Maar de zin in schrijven bleef.
“Ik deed het liever niet” zegt Bartleby keer op keer, I prefer not to. Tijdens de maanden die volgden was dat een formule die ook vaak in mijn hoofd opkwam als ik tussen de idiote drukte van werk in de turbulentie van de kunstacademie in verhuizing, het voorbereiden van eigen tentoonstellingen, begeleiden van projecten voor basisonderwijs, en dan voor morgen een presentatie moeten voorbereiden voor de les van Domeniek. Veel te druk en veel teveel druk.
We lazen over ‘mislukken’. Een mooie escape, mijn presentatie mocht ook gewoon mislukken. En daar was Bartleby.
Herman Melville creëerde een antiheld, die door het uitspreken van de formule “I prefer not to” op een subtiele manier tegenstand biedt tegen het heiligdom van werken en het druk hebben. Een bevestiging noch een ontkenning. Veel is er over hem geschreven. Door de hedendaagse filosofen als Gilles Deleuze, over de taalkundige bijzonderheid van de formule(2), Giorgio Agamben, over het Niets Doen (On what we Can Not Do(3) en recent door Byung Chul Han, De Koreaans Duitse filosoof(4). Hij brengt Bartleby in verband met de tussentijd. De tijd van verveling, in het Duits “Lange Weile”, een prachtig woord. Weinig tijd voor Lange Weile in de prestatiemaatschappij waar Byung Chul over schrijft in zijn boek The Burn Out society.
Er is net een nieuwe uitgave van Bartleby, prachtig geïllustreerd door Charlotte Schameijer(5), collega kunstenaar waarmee ik in het voorjaar samen werkte in de tentoonstelling Botanica (Drawing Centre Diepenheim). Toeval? Toeval bestaat niet. De ontmoeting met Bartleby is onvermijdelijk. Als ik hem google krijg ik 4.110.000 resultaten.
Bartleby wordt veel ten tonele gevoerd de laatste jaren, een soort antiheld die door niet niet en niet wel te doen op een subtiele manier tegenstand biedt tegen het druk hebben. Druk is het nieuwe dom.(6)